شهر قم
قم، بهترین مکان برای دینداری
یکی از آرزوهای مؤمن این است که خدا به او توفیق دهد تا برایش شرایط دینداری عزتمندانه فراهم شود؛ یعنی در مدینه فاضله موعود، قرار بگیرد. حضور در مکانی اینچنینی برای مؤمن غنیمت است؛ چراکه وقتی مؤمن به این مدینه فاضله دست پیدا میکند، حیات طیّبه خود را در آن دیده، رشد و کمالش را تأمین شده فرض میکند. او در آن حال، تلاش و زحمتش را هدفمند و با نتیجه میبیند. این توفیق بزرگی است که خدای متعال به مؤمن میدهد، که به او عقیده درست و عمل صحیح، به همراه یک محیط زندگی خوب که مطابق با فرامین وحی شکل گرفته است عطا میکند. قم اینچنین جایی است؛ قم تنها شهر در دنیا است که همه خوبیها و خیرات و تمام خصوصیاتی که یک مؤمن برای دینداری نیاز دارد را در خود جای داده است. در واقع، خصوصیاتی که در زمان ظهور امام معصوم7 مهیّا میشود، الان در قم وجود دارد.
مردم قم مردمی متدیّن و بهرهمند از هدایت هستند؛ البته آنهایی که اهل قم حساب میشوند، نه کسانی که عارضی هستند و برای تخریب و فساد به قم میآیند.
در روایت دارد که معارف شیعه از قم به همهی عالَم پخش میشود، کم خصوصیتی است؟! کم جایگاهی است؟! اهل قم برکات را میدانند چیست، لذا آن زندگی که شما در مدینه فاضله به دنبالش هستید در قم میتوان یافت.
قم، حرم اهل بیت7
خدای متعال، قم را مثل مکه، مدینه و کوفه، حرم قرار داده است. خدا برای خودش حرم دارد و آن مکه است؛ رسول خدا9 حرم دارد که مدینه است؛ امیرالمؤمنین7 حرم دارد که کوفه (نجف اشرف) است؛ قم نیز حرم اهل بیت: لقب گرفته است.[1] به آن، کوفه صغیره نیز گفته شده است؛[2] یعنی قم از نظر ارزش، محلّ عبادت بودن و مورد توجه ملائکه قرار گرفتن با کوفه مقایسه میشود.
محدوده حرم نیز برای اهلش معلوم است؛ اولیای خدا، انجام آداب مربوط به حرم را در عرض و طول جغرافیایی آن به خوبی مراعات میکنند. حریم حرم مکه تا انتهای مِنا است؛ طول و عرض حرم پیغمبر اکرم9 و کوفه نیز معلوم است؛ حرم اهل بیت: که حرم حضرت معصومه3 در آن جای گرفته نیز معلوم است. برخی از اولیا، حدود و ثغور این حرم را نیز میدانند؛ یعنی آنچه مد نظر اهل بیت: بوده است را گاهی تذکر میدهند.
تمام این کوچه پس کوچههایی که اطراف حرم است، محل رفت و آمد اهل بیت: است، برای همین شما میبینید که قم اینقدر مبارک است.
در روایتی، محدوده حرم قم، اینگونه بیان شده است: همانند پرندهای که یک بال آن در مشهد و بال دیگرش در عتبات است.
هر امری، در هر جایی به آثار خودش شناخته میشود؛ خداوند درباره مسجد الاقصی میفرماید: «ما اطراف آن را نیز مبارک گردانیدیم»[3] قم نیز همینگونه است. امام رضا7 درباره قم فرمودند: «هرگاه فتنه، همه شهرها را گرفت بر شما باد که به قم و اطراف و نواحی آن پناه ببرید زیرا بلا از آنها برداشته شده است.»[4]
در روایت آمده است که وقتی رسول خدا9 در شب معراج به سرزمین قم رسید، در آنجا دید که شیطان نشسته است؛ آن حضرت، شیطان را از آنجا بیرون کرد و به او گفت: «قم» یعنی پاشو برو.[5] این اسم، اسمی عرشی است. شما میبینید که عبادت کردن در قم، ساخته شدن در قم، تهذیب نفس در قم، خیلی آسانتر از جاهای دیگر است. با این وجود، انسان باید خودش را با شرایط قم تطبیق دهد؛ زیرا اموری در قم هست که مخفی است.
اهل قم در سخنان اهل بیت:
مردم ری وقتی به خدمت امام صادق7 رسیدند، آن حضرت درباره مردم قم به آنان چنین فرمودند: «خوشا به حال برادران قمی ما»[6] ایشان همچنین بیان داشتهاند که وقتی امام زمان7 ظهور میکند، اکثر جمعیتی که آن حضرت را یاری میکنند از قم هستند. سپس ایشان فرمودهاند که خدای متعال، قبری را در قم قرار میدهد که هر کس آن را با شناخت کامل زیارت کند پاداش او واجب است.[7] به این نکته توجه داشته باشید که خداوند در دل این حرم، حرم دیگری را قرار داده است.
این که شما میبینید در قم، بستری فراهم آمده تا بزرگانی همانند آیت الله بروجردی، آیت الله اراکی، آیت الله گلپایگانی، حضرت امام خمینی و مراجع فعلی ما، اینچنین رشد کنند، تا جایی که مقام آنان از پارهای از پیامبران نیز بالاتر برود[8]، این ویژگی فقط اختصاص به قم دارد. در هیچ کجا چنین ظرفیت تربیتیای وجود ندارد تا افرادی در آن به مرحلهای از کمال و تربیت برسند که در زمان غیبت امام زمان7، نائب ایشان بشوند و حلال و حرام خدا را تشخیص داده و به دیگران معرفی نمایند. پناه به قم، پناه به علما است. در قم، عبادت خدا انجام میشود؛ قمیها اهل عبادت هستند.[9] خداوند به اهل قم محبت بسیار زیادی دارد.
قم و حضرت معصومه3 در سخنان اهل بیت:
در روایتی آمده است که سه تا از درهای بهشت از سمت قم به طرف بهشت باز میشود؛[10] تعبیر اینگونه است که سه در از هشت در؛ یعنی سه هشتم از برکات در قم و بقیهاش در سایر نقاط عالَم است. امام رضا7 درباره منزلت حضرت معصومه7 فرمود: «هرکس خواهرم را در قم زیارت کند، گویا من را در مشهد زیارت کرده است.»[11] همچنین فرمودند: «هر کس خواهرم را در قم زیارت کند، خدا بهشت را بر او واجب میکند.»[12] امام صادق7 درباره آن بانوی گرامی فرمودهاند: «تمام گناهکاران از شیعیان، به شفاعت حضرت معصومه3 وارد بهشت میشوند.»[13]
قم در سخنان علما
روزی بنده به آیت الله العظمی مرعشی نجفی عرض کردم که آقا بفرمایید ما که آمدهایم قم، چه استفادهای از قم میتوانیم ببریم تا بهره ما کامل شود و بعدها پشیمان نشویم؟ ایشان فرمودند: «بروید جلوی ضریح [حضرت معصومه3] و بنشینید، سرتان را پایین بیاندازید تا این بی بی شما را شستوشوی مغزی بدهد؛ یعنی مایحتاج معنویتان را به شما بدهد.»
آیت الله العظمی بهجت می فرمودند: این قبرهایی که از زمین، بالا آمده است، این قبرها ستونهای اجابت دعا است؛ به این قبرها متوسل بشوید و حاجت بگیرید؛ امر ائمه اینجا در حال محقق شدن است.»
پیرمردی در حرم حضرت معصومه3 ایستاده بود و یک بطری آب در دست داشت. وقتی از او سوال کردند که این چیست؟ گفت: «من هر وقت بچههایم مریض میشوند، میآیم از صحن بی بی، مقداری آب بر میدارم و به آنها میدهم، دیگر احتیاجی به پزشک نداریم.» اعتقاد است دیگر، اعتقاد کار انجام میدهد.
ما یک موقعی به قم آمدیم و نمیدانستیم باید به کجا برویم. منزل آیت الله فخری را به ما نشان دادند. رفتیم دیدیم که ختم صلوات است، ذکر لعن است، روضه است و…
دشمنی با قم
ناگفته نماند که در همین قم، محلهایی هست که در آنجا شیاطین هستند. درست است که شیطان رفته ولی آنهایی که تربیت شدهی شیطان هستند نرفتهاند. با عقایدی باطل میآیند و یک سری افکار نادرست طرحریزی میکنند. حجابی که در قم وجود دارد را میخواهند خراب کنند؛ متدیّنهایی که در قم هستند را میخواهند دلسرد و منحرف کنند؛ زندگی آرامی که در قم، هست و در هیچ کجا نیست را میخواهند برهم بزنند.
استفاده معنوی از قم
حجت بر اهل قم تمام است؛ از قم میشود استفاده کرد. آنهایی که میخواهند ساخته بشوند، انسان خوبی بشوند، راهکار اول برای آنان حوزهی علمیه است. آقایان! بچههایتان را به حوزه بفرستید، اگر فردی یک سال در حوزه باشد، در آن یک سال به اندازهی تمام عمرش بهرهمند میشود. دیشب در یک مدرسهای مباحثی دینی و اهل بیتی را میگفتیم، آقایی آمد و گفت: من الان کاسب هستم، (من او را حدود 16 یا 17 سال میشد که ندیده بودم) همان «قال الصادقها و قال الباقرها» تاکنون من را حفظ کرده است.
از حوزه قم باید استفاده کرد. من به آقایان توصیه میکنم، کسانی هم که سن آنها بالاتر است، بروند و در حوزه علمیه بنشینند، علما دارند بحث میکنند، آیت الله جوادی آملی تفسیر قرآن میگویند، بروند و شرکت کنند. فلان آقا درس اخلاق دارد، فلان آقا درس فقهی میگوید، احکام میگوید، بروند شرکت کنند.
هر جای قم یک خیراتی است؛ این طرفش مسجد جمکران است؛ آن طرف حرم حضرت معصومه3 است؛ امام زادههای فراوانی که اینجا هست. اینها چیزهای کنی نیست، این همه برکات یکجا در جای دیگر یافت نمیشود. علمایی که در قم هستند؛ گاهی بروید و در بیوت مراجع بنشینید تا مرجع تقلید بیاید و فقط نگاهش کنید. آن بزرگواران در این دوران حکم پیغمبر را برای ما دارند. بروید آیت الله نوری همدانی را نگاه کنید، اینها نور دارند، بروید آیت الله زنجانی را نگاه کنید و از ایشان التماس دعا داشته باشید.
خداوند آیت الله تبریزی را رحمت کند؛ داشتم از درس بیرون میآمدم، مشکل قلبی پیدا کردم، ایشان جلوی در داشتند میرفتند. گفتم آقا من دیگر دارم میافتم، نمیتوانم، قلبم درد میکند. ایشان همانجا ایستادند و دستشان را روی جناق سینه بنده گذاشتند، دستی کشیدند، نمیدانم چه چیزی خواندند، دیگر راحت شدم؛ دیگر به دکتر احتیاج پیدا نکردم. دست، دست نورانی است.
به آیت الله بهجت عرض کردم آقا من چند سال است که زخم معده دارم و برای روزهی ماه رمضان مشکل دارم. ایشان فرمودند: شما امسال روزه بگیر، از امسال روزه بگیر. مگر ایشان کیست؟ بله، اینها کسانی هستند که اهل بیت: نسبت به اینها توجه دارند. الآن قبرشان هم همین جوری است، قبرشان هم همین آثار را دارد. آقایی از شیراز آمده بود، میگفت در عالم خواب دیده است که فلان امام زادهای که کارهای ما را حل میکرد به من گفت: از این به بعد، دیگر کارها به عهده آیت الله بهجت است.
این کتابهایی که نوشته شده، نجات شیعه است. شما کجا مثل آنها پیدا میکنید؟ این کتابها که معمولا دستهبندی شده و منظم است و حاوی معارف اهل بیت: به شکل داستان و قصه است را برای فرزندانتان بخرید. پولهایی که شما دارید این طرف و آن طرف خرج میکنید را هزینه کنید و معارف شیعه را به آنان یاد بدهید.
ببینید کجا جلسهای برای اهل بیت: برگزار میشود، در آن شرکت کنید. هیچ کجا جلساتش مثل جلسات قم نیست. اخلاصی که در جلسات قم هست، هیچ کجا نیست. کم شائبه است. دیگر آدم چه میخواهد؟ وجود علما و مراجع، حرم حضرت معصومه3، حرمی که مثل حرم امام رضا7 و حرم سید الشهداء7 است در قم وجود دارد. کتابها و کتابخانههایی که هست. خانمهای مؤمنی که در اینجا هستند. حال اگر انسان از این همه نعمت، بهرهای نبرد؛ گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست؟ همهی عالم که به قم بیایند باز هم جا هست؛ مثل کوفه میشود، وقتی امام عصر7 تشریف بیاورند همهی مؤمنان هم که جمع شوند و پشت ایشان نماز بخوانند باز هم جا هست. کار خداوند است، وسعت میدهد، من نمیدانم چگونه وسعت میدهد؟ همانجوری که برکت میدهد و ما نمیدانیم که چگونه به یک سفره یا به یک خانه برکت میدهد و برکت را از سفره و خانهای دیگر میگیرد. صدقه را رشد میدهد، ربا را بیبرکت قرار میدهد. گوسفندان که زاد و ولدشان کم است و بسیار ذبح میشوند، باز هم تعدادشان از سگها که هم تکثیرشان زیاد است و هم اینکه ذبح نمیشوند زیادتر است. آنچه قرار است که روی زمین بماند ما ینفع الناس است.
دور هم جمع بشوید و برای اهل بیت: جلسه بگیرید. با همدیگر دستجمعی به حرم بروید و مقداری را در آنجا بنشینید و استفاده کنید. به خصوص به آقایان طلبه عرض میکنم که شبهای چهارشنبه و شبهای جمعه به حرم بروند و آنجا بشنینند تا افرادی که سؤال دارند بیایند و از آنان بپرسند. مگر نمیروید تبلیغ؟ [این هم نوعی تبلیغ است] مزدش را هم از حضرت معصومه3 بگیرید. بعد آن وقت ببینید که ایشان چگونه عنایت میکند؛ چگونه بچههایتان را برایتان تربیت میکند، چگونه زندگیتان را هدایت میکند. اینها مزدهای نورانی و پربرکت و پرخیرند. علیکم بالقم، مواظب قم باشید و از آن استفاده کنید. بهخصوص به خانمها عرض میکنم. یکی از بزرگان می فرمود: خانمها با یک اجازهای در قم هستند، مراقب باشند که آنان را از قم بیرونشان نکند، ادا بازی در نیاورند، آه و ناله نکنند.
نتیجه ناسپاسی از حضور در قم
شخصی همسایه ما بود که منزلش را بسیار جابهجا میکرد و مرتب در حال اثاثکشی بود. تا این که بالاخره به تهران رفت. او از این ناراحت بود و حتی گریه میکرد که چرا ما را از قم بیرون انداختهاند؟ این به خاطر درخواستهایی بود که او از خدا داشت. این که میگفت: خدایا زندگی ما را اینجوری و آنجوری قرار بده! و آن شرایط، مناسب با زندگی در تهران بود. اینجا (قم) حفظ ایمان است به همراه مقدار کفاف در زندگی؛ اینجا ایمان است با اندازهای که با آن به آقایی و عزت زندگی کنید؛ نه چیزهای دیگر. این زمینهها را باید مواظب باشیم.
خدا را شاکریم که قم را محل وطن ما قرار داده است. توجه امام زمان7 به اهل قم است. اهل قم نه اینکه اینجا به دنیا آمده است، «قمیّون» (کسانی که اهل قم هستند) آنهایی هستند که به دستورهای رسیده از سوی خاندان رسالت عمل میکنند، نسبت به انجام آنها مواظبت دارند. اما خیلی از قمیها هستند که عمل نمیکنند، آنان را امام زمان7 از قم بیرون میاندازد تا بروند اهل جایی دیگر حساب بشنود.
[1]. امام صادق7 فرمودند: «إنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَهُوَ مَكَّةُ وَإِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَهُوَ الْمَدِينَةُ وَإِنَّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَرَماً وَهُوَ الْكُوفَةُ وَإِنَّ لَنَا حَرَماً وَهُوَ بَلْدَةُ قُمَّ»؛ مجلسی، محمدتقی، بحار الانوار، ج 57، ص 216.
[2]. این لقب را امام صادق7 به قم داده است. همان، ص 228.
[3].«الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ»؛ سوره اسراء(17)، 1.
[4]. إِذَا عَمَّتِ الْبُلْدَانَ الْفِتَنُ فَعَلَیْکُمْ بِقُمَّ وَ حَوَالَیْهَا وَ نَوَاحِیهَا فَإِنَّ الْبَلَاءَ مَرْفُوعٌ عَنْهَا» مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 57. ص 214.
[5]. وَ فِي رِوَايَاتِ الشِّيعَةِ أنّ رسول الله9 لما أسري به رأي ابليس باركا بهذه البقعة فقال له قم يا ملعون فسميّت بذلك؛ هنگامی که پیامبر اکرم9 به معراج رفت، شیطان را دید که روی قطعه زمینی نشسته است. حضرت به او فرمود: قم (بلند شو) ای ملعون! به همین دلیل این شهر «قم» نامیده شد.» همان، ص 217.
[6]. «مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ»؛ همان، ج 57، ص 216.
[7]. «وَسَتُدْفَنُ فِيهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ»؛ همان.
[8]. این بیان اشاره به این حدیث نورانی از پیامبر9 است که فرمودهاند: «علماء امتي افضل من انبياء بني اسرائيل؛ علماي امت من افضل از انبياي بني اسرائيل هستند»؛ اگرچه این حدیث در اغلب منابع روايي اين گونه آمده است: «علماء امتي كانبياء بني اسرائيل؛ علماي امت من همانند انبياي بني اسرائيل ميباشند»، همان، ج 2، ص 22.
[9]. امام صادق7 فرمود: «هُم أهلُ رُکوع وَسُجود وَقيام وَقُعود… وَحُسنِ العِبادَة؛ آنان (مردم قم) اهل رکوع، سجود، قيام و قعود در عبادت هستند… و عبادات خود را به نيکويي انجام ميدهند.»
[10]. امام رضا7 فرمود: «إنّ للجنة ثمانیة ابواب فثلاثة منها لاهل قم فطوبی لهم ثم طوبی لهم؛ بهشت هشت در دارد که سه تای آنها برای اهل قم است. خوشا به حال آنان، خوشا به حال آنان» قمی، شیخ عباس، سفينة البحار، ج 2، ص 445.
[11]. امـام رضـا7 فـرمود: « مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ كَمَنْ زَارَنى؛ هر كس خواهرم، معصومه را در قـم زيارت كند همانند كسى است كه مرا زيارت كرده است.» ناسخ التواريخ، ج ٣، ص ٦٨. «هرکس نتواند به زیارت من بیاید، برادرم را در ری یا خواهرم را در قم زیارت کند که ثواب زیارت مرا در می‌یابد.» زبدة التصانیف، ج ۶، ص ۱۵۹.
[12]. امام رضا7 فرمود: «مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الْجَنَّةُ»؛ «كسي كه فاطمه معصومه3 را زيارت كند، در حالي كه حق او را بشناسد، بهشت براي او است.» مجلسی، محمدتقی، بحارالانوار، ج 102، ص 266.
[13]. امام صادق7 فرمود: «تدخل بشفاعتها شیعتی الجنه بأجمعهم؛ به شفاعت فاطمه معصومه3 همه شیعیان به بهشت می‌روند.» همان، ج ۶۰، ص ۲۲۸.