تربیت فرزند
بسم الله الرحمن الرحیمهشدار! فرزندان، گاهی عامل هلاکت
خداوند می فرماید: یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ «اى كسانى كه ايمان آوردهايد! [زنهار] اموال شما و فرزندانتان، شما را از ياد خدا غافل نگرداند.»
نکند اموال شما، باعث هلاکت شما شود. کشتی روی آب، حیات است؛ ولی اگر آب، روی کشتی آمد، هلاکت است. مال و اموال خیلی خوب است؛ ولی اگر مال بر ما مسلط شد، یعنی من، آبرو و دینم را داده‌ام تا مال پیدا کنم، این بد است.
مواظب باشید فرزندانتان نیز شما را از ذکر خدا دور نکنند. مثلا بچه‌ات می‌گوید: ماهواره بخر! شما نباید به این حرف گوش بدهی. اینکه می‌گویم: ماهواره خوب نیست، نه اینکه ما فایده ماهواره را نمی‌دانیم. ما از همه بیشتر می‌دانیم؛ ولی ضرر ماهواره را نیز می‌دانیم. وقتی ضرر و منفعتش را مقایسه می‌کنیم و وضع فعلی را می‌بینیم، متوجه می‌شویم که ضرر ماهواره، بیشتر از منفعت آن است.
اگر ماهواره در خانه بیاید همه چیز را تخریب می‌کند. بنیان دین را از بین می‌برد. غیرت و ناموس را می‌شوید و می‌برد. ما هم بدمان نمی‌آید شما چیزهای جذاب را ببینید؛ ولی انسان وقتی ضرر ماهواره را می‌بیند، باید پا روی هوسش بگذارد.
خدا نمی‌گذارد در مسجد یک نجاست باشد. وقتی جایی از آن نجس شد همه مؤمنان بسیج می‌شوند تا آن نجاست را از مسجد بیرون کنند. در خانه مؤمن نیز خدا قبول نمی‌کند که چیز نجسی باشد. هر کسی به حرف خدا گوش نکرد در خسران است.
فرزندان؛ گل بهشتی و میراث خداوند
رسول خدا _ صلی‌الله‌علیه‌وآله _ فرمودند: «الْوَلَدُ الصّالِح رَيْحانَة مِنْ رَيَاحِينِ الجَنَّة؛ فرزند صالح دسته‌گلی از گل‌های بهشت است.» فرزند خوب در خانه مانند گل خوشبویی است که پدر و مادر از دیدن او لذت می‌برند.
امام صادق _ علیه‌السلام _ فرمود: «مِيراثُ اللّه مِن عَبدِهِ المؤمنِ وَلَدٌ صالِحٌ يَستَغفِرُ لَهُ؛ ميراث خدا از بنده مؤمنش، فرزند صالحى است كه براى او آمرزش بطلبد.»
مگر خدا به پیامبران و ما ارث می‌دهد؟ بله! ارث خدا به یک عبد صالح این است که به او فرزند صالح می‌دهد. که چکار کند؟
«یَسْتَغْفِرُ لِه»؛ این بچه هر کار خوبی انجام بدهد باعث بخشیده شدن پدرش می‌شود. مثل یک نماز متحرک است.
دختر، حسنه؛ و پسر، نعمت است
همچنین آن حضرت فرمودند: «البَنَاتُ حَسَنَاتٌ وَ البَنُونُ نِعمَهٌ وَ اِنَّما یُثَابُ عَلَی الحَسَنَاتِ و یُسالُ عَنِ النِعمَهِ؛ دختران، نیکی و پسران، نعمتاند؛ و همانا بر نیکیها پاداش داده و از نعمتها سؤال می‌شود.»
دختر حسنه است. همه وجودش خیر است. خیرش به این است که خدا درباره دختر از شما سؤال نمی‌کند؛ ولی درباره پسر که نعمت است، سؤال می‌کند. الان شما به یک نفر خیر رساندی، این حسنه است. حالا خدا به حسنه چه می‌دهد؟ ثواب می‌دهد. دختر مانند یک کنتور حسنه در خانه است که همین‌طور دارد برای پدر حسنه می‌فرستد. گویا خود پدر حسنه انجام می‌دهد. چرا؟ چون دختر در آخر، به خانه مردم می‌رود. چون پدر دارد دختری را تربیت می‌کنن که قرار است نسل درست کند. پس دخترش برای خودش نیست؛ در نتیجه برای خدا می‌شود. اما خدا برای پسر که نعمت است، سؤال می‌کند.
جلب رحمت خدا با محبت به فرزندان
برای امام صادق _ علیه‌السلام _ یک صلوات بفرستید. حضرت فرمود:
«إنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لَيَرحَمُ الرَّجُلَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوُلدِهِ؛ خداوند عزوجل انسان را براى محبّت بسيار به فرزندانش، مورد رحمت خود قرار مى‌دهد.»
اگر پدر و مادر – به‌خصوص پدر – نسبت به فرزندش محبت داشته باشد، او را زیاد دوست بدارد، خدا نیز فقط به‌خاطر اینکه این بچه را دوست دارد، به پدر رحم می‌کند.
حضرت فرمود: اگر خدا به مردی دختر داد خدای متعال یک باب رحمت را به رویش باز می‌کند. اگر دو تا دختر داد دو باب رحمت را باز می‌کند. اگر سه دختر داد، سه باب رحمت. حضرت همین‌طور شمردند و گفتند: با آمدن یک دختر به خانه، یک ناودان رحمت به آن خانه باز می‌شود. مردی که چهار دختر داشت گفت: یا رسول الله! پس قرار است به زودی خانه ما را آب ببرد! پیامبر _ صلی‌الله‌علیه‌وآله _ خنده کردند – و هر کسی که پیامبر را بخنداند، بهشتی می‌شود – و فرمودند: به‌خاطر همین است که خدا به او چهار دختر داده است.
حقوق فرزند بر گردن پدر
فرزند سه حق بر گردن پدر دارد:
پيامبر خدا _صلی‌الله‌علیه‌وآله_ فرمودند: «مِن حَقِّ الوَلَدِ على والِدِهِ ثَلاثَةٌ: يُحَسِّنُ اسمَهُ، و يُعَلِّمُهُ الكِتابَةَ، و يُزَوِّجُهُ إذا بَلَغَ»
1. «یُحَسِّنُ اسمَهُ؛ اسم خوب برایش انتخاب کند.»
2. «یُعَلِّمُهُ الكِتابَةَ؛ به او سواد (قرآن) یاد بدهد.»
3. وَ یُزَوِّجُهُ إذا بَلَغَ؛ وقتی به سن بلوغ رسید به او زن بدهد.»
پس پدر با گذاشتن اسم خوب، تعلیم قرآن و دین و همسردار کردن فرزندش، کار خود را با این بچه تمام کرده است.
رسول‌خدا _ صلی‌الله‌علیه‌وآله _ فرمودند: «سَمُّوا أَوْلادَکُمْ أَسْمآءَ الْأَنْبِیآءِ وَ أَحْسَنُ الْأَسْمآءِ عَبْدُاللّهِ وَ عَبْدُالرَّحْمنِ؛ فرزندانتان را به نام‌هاى پیامبران نامگذارى کنید. و زیباترین نام‌ها «عبدالله» و «عبدالرحمن» هستند.» این همه اسم: داوود، یحیی، یونس، ابراهیم و…
تربیت فرزند با احترام و محبت
امام صادق _ علیه‌السلام _ فرمودند: «بِرُّ الرّجُلِ بوَلَدِهِ، بِرُّهُ بوالِدَيهِ؛ نيكى كردن مرد به فرزندش، نيكى كردن اوست به پدر و مادرش.» به هر کسی می‌خواهی احترام بگذاری، به بچه‌اش احترام بگذار. کسانی که اهل‌کرامت هستند، احترام گذاشتن به بچه را می‌فهمند.
همچنین حضرت فرمودند: رسول‌خدا _ صلی‌الله‌علیه‌وآله _ به مردی که می‌گفت: من هنوز بچه‌ام را نبوسیده‌ام، فرمود: این آدم، اهل‌جهنم است.» کمترین حد محبت و رحمت این است که فرزندت را ببوسی.
از تذکرات مهمی که حضرت درباره تربیت فرزند فرموده‌اند این است که وقتی دخترانتان بزرگ شدند، لبان‌شان را نبوسید؛ بلکه بر پیشانی آنها بوسه بزنید. یا اینکه وقتی دخترها و پسرهایتان سنشان به حد تشخیص رسید، پیش یکدیگر نخوابند و آنها را در خوابیدن جدا کنید.
شخصی خدمت حضرت آمد و گفت: من دختری را به فرزندی قبول کرده‌ام. حضرت فرمود: به او محبت کن اما او را روی پاهایت نگذار.
ببینید وقتی انسان کامل گناه می‌کند، می‌بیند تمام دقایق و ظرائف روحی و روانی لحاظ شده است و متوجه می‌شود این رفتارها به جهت رفع مانع است.
امام صادق _ علیه‌السلام _ فرمودند: «مِنْ سَعَادَةِ اَلرَّجُلِ أَنْ يَكُونَ اَلْوَلَدُ بِشِبْهِهِ وَ خُلُقِهِ وَ شَمَائِلِهِ؛ از سعادت مرد اين است كه فرزندش در جسم و اخلاق و رفتار، به او شباهت داشته باشد.» از سعادت مرد این است که فرزندش به او شبیه باشد؛ مثل پدرش غیرتمند، متدیّن و دارای اخلاقی خوب باشد.
دوره‌های سنّی تربیت فرزند
همچنین حضرت فرمودند: «دِعْ إِبْنَک یلْعَبُ سَبْعَ سَنینَ؛ فرزندت را هفت سال اول رها کن و راحتش بگذار تا بازی کند.»
امروزه ثابت شده است که هفت سال نخست زندگی کودک، سالهای ساخته شدن شخصیت روحی و روانی بچه است. از همین رو مادرها باید مواظبت کنند که بچه‌ها تا هفت‌سالگی، آسیب روحی و روانی و عاطفی نبینند. مثلا جلوی بچه‌ها دعوا نکنند، صدایشان بلند نشود و مواظبت کنند که بچه‌ها با کسانی که بداخلاق هستند، ارتباط نداشته باشند.
حضرت در ادامه فرمودند: «وَ یؤَدَّبُ سَبْعاً؛ بعد از آن هفت سال، ادبش کنید.»
در هفت سال دوم، هر نوع ادبی را که می‌بیند به صلاح بچه است، انجام دهید. به او بگوید این کار خوب است، آن کار بد است و…
و همچنین به‌دنبال آن فرمودند: «وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَک سَبْعَ سِنینَ؛ و هفت سال سوم با او همراهی کند.» یعنی او در این سن مثل یک شخص کامل است. بنابراین برای شما باید مثل یک مشاور باشد. خودش می‌تواند در اجتماع برود و شما دیگر نباید بترسید.
حضرت فرمود: در این سه دوره هفت سالهای که گفتیم، شما زحمت خودتان را بکشید. اگر دیدید این بچه خوب نشد، دیگر رهایش کنید و ناراحت نباشید. او را تحمل کنید و خودتان را اذیت نکنید.
دعا و نماز برای سلامت فرزندان
مادرها حتماً کار حضرت زهرا _ سلام‌الله‌علیها _ را هر روز انجام بدهند: برای هر فرزند خود، چهارقل بخوانید.
برای بچه‌هایتان نماز اول ماه را بخوانید. خواندن آن به این صورت است که در رکعت اول بعد از حمد، سی مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد، سی مرتبه سوره توحید بخوانید؛ بعد از نماز نیز دعایی دارد که باید آن را بخوانید، بعد مقداری پول به فقیر صدقه بدهید؛ و پس از آن دعای «وَ مَا مِنْ دابَّةٍ فِي الْأَرْضِ» را بخوانید. این نماز در «مفاتیح الجنان» در ایام عید، نقل شده است. با خواندن این نماز تا یک ماه بچه‌های شما بیمه می‌شوند.
آقای حق‌شناس(ره) درباره این نماز فرمودند: «علمای سابق این نماز را واجب می‌دانستند.» امروزه نیز هم برای شما و هم برای فرزندتان خطرهای زیادی است؛ به همین خاطر این کار را انجام دهید تا فرزند شما تحت حفاظت خدا باشد.
امام علی _علیه‌السلام_ فرمودند: «أکرِمُوا أولادَکمْ وَ أحْسِنُوا آدابَهُمْ یغْفَرْ لَکمْ؛ فرزندانتان را گرامی بدارید و خوب تربیتشان کنید تا گناهان شما آمرزیده شود.»
چه اشکال دارد یک مرتبه شما برای فرزندت چای بیاوری؟ یا چه اشکالی دارد به او بگویید آب نمی‌خواهی؟ با این کار فرزند شما احساس بزرگی می‌کند. احساس می‌کند که او را به حساب آورده‌اید. نباید همیشه به بچه دستور داد.
حضرت ابراهیم _ علیه‌السلام _ گفت: از خدا خواستم به من دختر بدهد که وقتی از دنیا رفتم کسی باشد پشت جنازه‌ام گریه کند. واقعاً کسی که دختر ندارد تشییع جنازه‌اش، تشییع جنازه نیست؛ ممکن است آدم از این راحت رد شود و بگوید آن زمان ما دیگر مردیم و فرقی برایمان نمی‌کند. نه! این‌جوری نیست! در تمام اینها نکته است.
حضرت فرمودند: دختر در خانه مانند گل است. آدم باید دختر را بو کند تا احساس کند که در خانه‌اش گل است.
حضرت فرمودند: از سعادت مرد این است که اولین فرزندش دختر باشد.
لزوم رعایت حریم‌ها در تربیت فرزندان
خانم‌ها باید در ارتباط با فرزندانشان مواظبت کنند. نگویند این دختر یا پسر من است هر جور خواستند با او ارتباط داشته باشند. باید در این زمینه حد و مرزها را رعایت کنند. وگرنه این رفتارها زمینه‌های بدی در بچه‌ها ایجاد می‌کند که دیگر به آن تربیت اصلی نمی‌رسند.
حضرت فرمودند: «یُفَّرِقُ بَینَ الصِّبیان فی المَضاجِعِ بِسِتَّ سِنینَ؛ محل خواب کودکان از شش سالگی جدا باشد.»
بهترین اعمال؛ دوست داشتن فرزندان
امام صادق _ علیه‌السلام _ می‌فرمایند: حضرت موسی پیامبر اولوالعزم از خدا پرسید: «يَا رَبِّ أَيُ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ عِنْدَكَ؛ ای پروردگار! بهترین عمل در نزد شما چیست [تا من آن را انجام بدهم]؟» خداوند فرمود: «فَقَالَ حُبُّ الْأَطْفَالِ؛ دوست داشتن بچه‌ها.»
در روایت دارد که پیامبر _ صلی‌الله‌علیه‌وآله _ هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شدند، دست روی سر بچه‌ها می‌کشیدند. ببینند با این کار، چقدر بچه لذت می‌برد و احساس شادی می‌کند!
بعد حضرت می‌فرمایند: «[خدا برای این کار دلیل می‌آورد] فَإِنِّي فَطَرْتُهُمْ عَلَى تَوْحِيدِي؛ زیرا آنها را بر فطرت یگانه‌پرستی آفریدم» بچه‌ها فطرتاً خدایی هستند و بوی خدا می‌دهند، بچه‌ها معصوم‌اند. برای همین است که دوست داشتن آنها دوست داشتن خداست.
حضرت ادامه می‌دهند و می‌فرمایند:
«فَإِنْ أَمَتُّهُمْ أَدْخَلْتُهُمْ بِرَحْمَتِي جَنَّتِي؛ پس اگر آنان را بمیرانم، آنها را به رحمت خود وارد بهشت می‌کنم.»
بایستگی مدارا با فرزندان
این را نیز بشنوید که رسول‌خدا _ صلی‌الله‌علیه‌وآله _ فرمودند:
«أولادُنا أكبادُنا صُغَراؤهُم اُمَراؤنا وَ کُبَراؤهُم اَعْداؤنا فإن عاشُوا فتَنُونا و إن ماتُوا أحزَنُونا؛ بچه‌های ما جگر گوشه‌های ما هستند؛ خردسالانشان فرمانروا و امیرها هستند [اصلا حرف گوش نمی‌کنند و شما باید تابع آنها باشید]. بزرگان آنها دشمنان ما هستند [مقابل ما می‌ایستند و باید با آنها مدارا کنیم]. اگر زنده باشند بلای جان ما هستند و اگر بمیرند باعث غم و اندوه ما می‌شوند.»
اگر دیدی بچه‌ات حرفت را گوش نمی‌کند، ناراحت نباش! این اقتضای طبیعتش است. مگر اینکه توسط فرهنگی دیگر تربیت شده باشد. زندگی با آنها باعث زحمت است؛ و اگر هم بمیرند باعث ناراحتی ما می‌شوند. لذا باید با آنها کنار بیاییم؛
ببینید، حضرت می‌فرماید: اینها مثل جگر هستند. جگر یا کبد انسان نیز همین‌طور است؛ زیرا حزن و غصه و ناراحتی و افسردگی برای جگر است. ریاست و دشمنی برای کبد است. آدم‌هایی که مزاجشان کبدی است، امیر هستند. حالا شما چکار می‌کنید؟ کبد را دور می‌اندازید؟! نه! چون کارایی دارد. پس شما باید در امیری او مواظبت کنی و سربهسرش نگذاری. خانم! سربهسر بچه‌ها نگذار! او امیر است.
الان پلیس سر چهار راه امیر است. این قدرت را دارد که اگر یک حرف اضافه بزنید، پول جریمه را بیشتر کند. پس آدم سربهسر کسی که قدرت دارد، نمی‌گذارد؛ چون کار خودش با مشکل مواجه می‌شود. بچه نیز امیر است، نباید سربهسرش گذاشت.
قبل از رفتن به مهمانی سیرش کن، در آنجا دعوایش نکن. وقتی در خانه به او سخت می‌گیری در بیرون آبرویت را می‌برد. در خانه او را آزاد بگذار، ولی انرژی‌اش را بگیر و خسته‌اش کن.
خوب! این بزرگ شد، می‌خواهد دشمنی کند، چکار باید کرد؟! باید جاخالی داد؛ عقب‌نشینی کرد؛ باید به یک شکلی او را آرام کرد. اگر الان داد و بی‌داد می‌کند علامت این است که زن می‌خواهد. شمای پدر مسئول هستید و باید زمینه ازدواج را برای او فراهم کنید تا به آن سعادت لازم برسد. دقت کنید! شهوت وقتی در وجود بچه بالغ رسوب کرد و دفع نشد، این بچه را نابود می‌کند. مانند ادرار که باید دفع شود. اگر این شهوت به‌صورت طبیعی که همان ازدواج است، دفع نشود به‌صورت غیرطبیعی دفع می‌شود. پس باید زمینه ازدواج را برای آنها فراهم کرد. همان‌گونه که پول زیاد دشمن آدم است و انسان برای داشتن آن باید دنبال راه‌حل باشد. چرا پول دشمن است؟ چون وقتی آن را از بانک گرفتی ممکن است یک نفر با چاقو یا اسلحه از تو بگیرد. پس باید به‌دنبال راه‌حل بود. راه آن این است که یا چک بین‌بانکی بگیرد یا اینکه با دو سه نفر برود.
اگر پیامبر _ صلی‌الله‌علیه‌وآله _ فرمود آنها دشمن ما هستند یعنی باید مثل یک دشمن یک جاهایی کوتاه بیایی. جاهایی به او باج بدهی. در بعضی موارد صلح‌نامه امضا کنی. در مواقعی نیز درگیر شوی. نگو پسرم است. اگر هم بخواهی با آنها زندگی کنی باعث زحمت است.
نمی‌شود گفت بچه نباشد. پس باید با او کنار آمد و سربهسرش نگذاشت. که اگر خدای ناکرده این بچه از دست برود غصه می‌خوری و می‌گویی من باعث شدم.