نشریه ی غدیریه-بیانات استاد الهی

خوف و رجاء

بسم الله الرحمن الرحیم

ملاک تشخیص تدیّن
می‌خواهیم بدانیم که اگر فردی بخواهد بفهمد در چه مقامی از تدیّن و در چه کلاسی از خدامحوری هست چه باید بکند؟ از کجا می‌شود فهمید که میزان تدیّن و مقید بودن من به اوامر و نواهی خدا چه اندازه است؟
برای پاسخ به این سؤال توجه به دو نکته که در دین و یا به عبارتی در روایات مطرح شده، حائز اهمیت است؛ یکی، امید یا رجا و دیگری، خوف و پرهیز.

خوف و رجای افراطی؛ منشأ نافرمانی‌ها
افرادی هستند که ترس و نگرانی افراطی دارند؛ برای آینده خودشان جهنمی آن‌قدر شدید تصور می‌کنند که آنها را از هر عملی باز می‌دارد. می‌گویند: از این ترسی که ما داریم معلوم می‌شود که نجاتی از جهنم برای ما نیست. به همین جهت، دست به کار نمی‌شوند. این افراد یک خوف افراطی از عقاب خدا، از جهنم خدا، از آینده‌ای که در شب قبر در انتظار آنهاست و موضوعاتی دیگر از این قبیل در وجودشان ایجاد شده است.
عده‌ای نیز هستند که امید و رجای بیش از حد نسبت به خدای متعال دارند. این رجای افراطی، آنها را بی‌باک و لاابالی کرده و آنها را از اینکه به طرف خدا حرکت کنند باز می‌دارد. اگر ما بخواهیم منشأ نافرمانی‌ها را بفهمیم، برگشتش می‌تواند به این دو مطلب باشد: یا امید بیش از حد، یا ترس بيش از حد.
گاهی فردی چندین بار به مکه و کربلا می‌رود و خودش را یک متدیّن وارسته می‌بیند؛ در جلسات امام حسین-علیه السلام- اهل گریه و بکاء است، خودش را یک مؤمن وارسته می‌بیند؛ گاهی همین که تکیه‌گاه و ایمانی برای خودش فرض می‌کند، به سمت معصیت کشیده می‌شود. گاهی می‌بینی بعد از جلسه سیدالشهداء-علیه السلام- هر صحبتی را می‌کند! ممکن است به خاطر این باشد که از جلسه امام حسین-علیه السلام- امید بیش از حد به خودش القا کرده است. یا کسی که در یک مقطع از زندگی‌اش نافرمانی و معصیت داشته؛ بیش از حد، ترس در وجودش ایجاد کرده است. این ترس نیز بازدارنده است.

خوف و رجاء؛ میزان تدیّن و عقلانیت
یک ترازو را در نظر بگیرید که یک کفه آن امید باشد و کفه دیگر آن ترس و خوف. اگر کسی بخواهد بفهمد میزان تدیّن و عقلش چقدر است، ببیند میزان امید و ترسش چقدر است. وقتی که فرد، عاقل و متدیّن شد، به همان اندازه امید و ترس دارد. به همان اندازه ترس دارد که امید دارد. در روایتی است که بهترین حالت برای فرد محتضر این است که در آن لحظات آخر عمر، حالت تعادل خوف و رجا نسبت به خدای متعال داشته باشد. یعنی به پروردگارش، هم امیدواری و هم خوف دارد. این امید و خوف او است که حالت تعادل برایش ایجاد می‌کند. باید مواظبت کنیم که امیدمان را میزان نگه‌ داریم.

خوف و رجاء؛ ملاک بندگی
امام صادق-علیه السلام- در حدیثی می‌فرماید: «لقمان به پسرش سفارش عجیبی کرد و گفت: پسرم! اگر عبادت جن و انس را با خودت پیش خدای متعال بردی و خدا از تو نپذیرفت تعجب نکن؛ و اگر گناه جن و انس را پیش خدای متعال بردی و خدا تو را عقوبت نکرد و پذیرفت و بخشید باز هم تعجب نکن.» یعنی نقطه اتکا، خداوند متعال است. ما همیشه باید در حالت خوف و رجا باشیم تا آن ولایت‌پذیری و بندگی و آن ولایت‌مداری معنا بدهد. اگر این حالت خوف و رجا را پیدا نکنیم، به نتایج اطاعت نمی‌رسیم؛ خوف بیش از حد، ما را از اطاعت خارج می‌کند، امید بیش از حد نیز ما را از اطاعت خارج می‌کند. اگر شما اعمال خوبی دارید – که دارید – نباید شما را نسبت به اینکه در اعمال بعدی بی‌نیاز هستید، جریح کند! همچنین، اگر خطاهایی از گذشته دارید، آنها نیز نباید شما را از اعمال صالح بعدی باز بدارد.